KULLANDIĞIMIZ GEREKSİZ KELİMELER- GÜZEL KONUŞMA

YAZAN: Mehmet ASAL

Hepimiz güzel ve akıcı konuşmak isteriz.

Özellikle konferans veren kişiler, öğretmenler, sanatçılar, liderler, yöneticiler için seslerin, sözcüklerin, vurguların, anlam ve coşku duraklarının hakkını vererek söyleme biçimi de diyebileceğimiz "DİKSİYON" çok önemlidir.

Güzel konuşmanın anahtarı hiç şüphesiz iyi bir diksiyona sahip olmaktır ki diksiyonu düzgün olanların iş ve sosyal yaşamlarında daha başarılı oldukları da bir gerçektir. Hatta bu isimlerin kitleleri peşinden sürükleyen liderler olmaları da kaçınılmazdır.

Elbette ki güzel konuşmak için; konuya hâkim olmak, kelimeleri düzgün seçmek, bolca diksiyon pratiği yapmak, iyi bir dinleyici olmak, devamlı kitap okumak, dil ile beyin arasındaki bağlantıyı doğru kurmak, tekerleme söylemek vb. gibi çalışmalar gereklidir. Ama hepsinden önemlisi çokça okumaktır.

Bir konuşmayı en sıkıcı kılan unsurlardan biri de diksiyonun yanı sıra aynı kelimelerin anlamı bütünlemek yerine dinleyende şüphe yaratacak sıklıkta ve lüzumsuz olarak kullanımıdır.

Son yıllarda TV programlarında, medya diyaloglarında ve konuşmalarında “GERÇEKTEN” kelimesini ne kadar çok kullandığımıza dikkat ettiniz mi?

Bir de yine bunun gibi sıklıkla ve çok yanlış kullanılan bir kelime “GAYET” tir.

GERÇEKTEN kelimesi gereğinin ötesinde, anlamsızca ve bıkkınlık getirircesine kullanılırken, GAYET kelimesi de son derece yanlış anlamlarda kullanılmaktadır.

GERÇEK NE DEMEK? TDK'YE GÖRE GERÇEK'İN ANLAMI

Gerçek kelimesi günlük hayatta sıklıkla kullanılan kelimelerden bir tanesidir. TDK sözlüğündeki anlamı şu şekildedir:

- Yalan olmayan, doğru olan şey, hakikat - Gerçeklik - Doğruluk - Aslına uygun nitelikler taşıyan, sahici - Temel, başlıca, asıl - Doğadaki gibi olan, doğayı olduğu gibi yansıtan - Yapay olmayan GERÇEK KELİMESİ CÜMLE İÇERİSİNDE KULLANIMI

- Bu laflarda gerçek payı ne kadar çoksa duygu payı da ondan az değildir. - Kâğıt paranın saymaca değeri varsa da gerçek değeri yoktur. - Herhâlde o gün imparatorluğun ölümü apaçık bir gerçekti.

- Gerçek elmas. Gerçek hikâye.

- Bu peyzajdaki çiçekler son derece gerçek.

GERÇEK KELİMESİ KULLANILAN ATASÖZÜ VE DEYİMLER

- Gerçek yüzünü göstermek

GERÇEK KELİMESİNİ İÇEREN BİRLEŞİK KELİMELER

Gerçek dışı, gerçek kişi, gerçek mantarlar, gerçek sayı, gerçeküstü, gerçeğe aykırı, gerçeğe uygun, acı gerçek vb. gibi

Gerçekten sözcüğüne ait eş anlamlı kelimeler cidden ve sahiden sözcükleridir. Bu kelimeler birbiri yerine kullanılabilir.

Gerçekten sözcüğünün zıt anlamlı kelimesi yalandan sözcüğüdür. Bu iki kelime birbirinin zıddı olarak kullanılabilir.

Konuşurken bilinçsizce çıkardığımız sesler, boşlukları doldurmak için kullandığımız gereksiz kelimeler dinleyiciyi sıkar. Bu tür kelimeleri sık kullanan kişilerin daha az yetenekli ve itici olduğu bile düşünülür.

Konuyu iyi araştırıp iyi bir konuşma hazırladınız ve dinleyici karşısına geçtiniz. Dinleyiciler sıkılmış ya da hayal kırıklığına uğramış görünüyorsa büyük ihtimalle konuşma sırasında “eee”, “gerçekten”, “ondan sonra” gibi kelimelere sık sık başvurmanızdan dolayıdır.

Gerçekten=Hakikaten kelimesinin konuşmalarda bu kadar sık kullanılmasının ardında acaba son yıllarda yalana çok alışmış bir toplum olmamız ve her söylenene şüpheyle bakmamız da yatıyor mu?

Çünkü bu kadar sıklıkla ve yersiz GERÇEKTEN veya HAKİKATEN kelimelerinin kullanımı, sadece konuşma sırasında uygun kelimeleri bulamamamız ile açıklanamaz.

Acaba konuşmalarımız çoğunlukla hayal ve yalan üzerine kurulu da bu yüzden mi her doğru cümle için bu kelimelere başvuruyoruz?

Fyodor Mihayloviç Dostoyevski bundan 150 sene önce, “Yalan öyle nüfuz etmiş ki insanların diline, gerçekten …. , ya da doğruyu söylemek gerekirse…. diye bir kalıp oluşmuş” demektedir. 150 yıl önce öyle ise şimdi kim bilir nasıldır?

Amerikalı Konuşma Koçu Paula Statman “Dolgu kelimelerini sık kullandığınızda hazırlıksız olduğunuz izlenimi yaratırsınız” diyor. Fakat çoğu insan konuşurken ne bunları kullandığının farkındadır ne de bunların kendi iletişim güçlerini zayıflattığının. Bundan kurtulmanın çaresi yok mu?

BBC Capital’den Alina Dizik şöyle söylüyor:

Daha az dolgu kelimesi kullanmayı başarmak aylar alabilir. Çünkü birçok kişi kullandığı kelimenin gereksiz olduğunun ve cümlesinden çıkarılması gerektiğinin farkında bile değildir. Çoğu insan konuşurken “ıııı…”, “eee…” gibi sesleri çıkarmamaya çalışırken, cümle içinde gereksiz kullanılan “gerçekten” vb. kelimelerin de aslında hiçbir anlam katmadığını görmeyebilir.

Bu tür ses ve kelimeler aslında derin düşünce halindeyken cümleye katıldığı için bunları fark etmek kolay değildir.

Kendinizden emin değilseniz, sorunu tespit etmek için bir arkadaşınızdan sizi dinlemesini ve her dolgu kelimesi duyduğunda el çırpmasını isteyebilirsiniz. Başta tuhaf görünebilecek bu yöntem cümlelerimizi ne kadar gereksiz kelimelerle doldurduğumuzu anlamamızda işe yarayacaktır.

Nasıl konuştuğunuzu incelemek için konuşurken kendinizi telefonla videoya çekebilirsiniz. Dolgu kelimelerini kullanırken yüzünüzün nasıl değiştiğine dikkat edin. Uzmanlar, o sırada kafanız karışmış ya da daha az özgüvenli görünebileceğinizi söylüyor.

Konuşma sırasında dolgu kelimelerine başvurmak yerine kısa aralar vermeyi öğrenmek daha uzun zaman alabilise de önerilen yöntemdir.

Sıklıkla ve çok yanlış kullanılan bir kelime de “GAYET” tir.

Gayet kelimesi dolgu olarak kullanılmasa da tek başına bir anlamı varmışçasına konuşmalarda yer almaktadır.

Özellikle son 20 yıldan bu yana dilbilgisi ve güzel Türkçe’miz Arapçanın gerisine itilmek istendiğinden ve gençler de ne yazık ki istenilen düzeyde kitap okumadıklarından sıklıkla dilbilgisi hatası yapmaktadırlar.

Üniversite Giriş Sınavları Türkçe Sonuçları bu eksikliği ve aksaklığı çok açık ve net bir şekilde ortaya koymuyor mu?

2021 yılı AYT’de (Alan Yeterlilik Testi) Türk Dili ve Edebiyatı testinde sorulan 24 sorunun net cevap ortalaması 6'dır.

Yani Türk Dili ve Edebiyatında Üniversiteye giren öğrencilerin not ortalaması 10 üzerinden 2,5.

TDK’ye Göre "Gayet" in Sözlük Anlamı Nedir?

Gayet kelimesi günlük hayatta sıklıkla kullanılan kelimelerden bir tanesidir. Gayet, Arapça dilinden Türkçe'mize geçmiştir.

TDK sözlüğündeki anlamı şu şekildedir:

- Pek, çok, pek çok, aşırı bir biçimde

Gayet kelimesi dilbilgisi kurallarına göre bir zarftır. Zarf veya belirteç; bir fiilin, fiilimsinin, sıfatın veya başka bir zarfın anlamını yer, zaman, durum ve miktar bakımından niteler.

Zarflar isimleri niteleyen sıfatlar gibi değildir. Yani tek başlarına kullanılamazlar.

“Gayet güzel bir yemek” cümlesinde, yemek İSİM, güzel SIFAT, gayet ise ZARFtır.

Yani “Güzel yemek” diyebiliriz ama “Gayet yemek” diyemeyiz. “Gayet güzel” diyebiliriz ki bu durumda da ya belli bir isme, nesneye atıf yapmakta ya da belli bir obje üzerinde konuşmaktayızdır.

GAYET KELİMESİNİN CÜMLE İÇERİSİNDE DOĞRU KULLANIM ÖRNEKLERİ

- Soframızda gayet samimi birkaç misafirimiz bulunur.

- Gayet hızlı koşar. (Burada da gayet zarfı, hızlı zarfını pekiştirmektedir)

Türkçeyi güzel ve doğru konuşmak çok önemlidir.

Ülkemizde Üniversite mezunu sayısı 2020 DİE raporuna göre 11 552 703 tür. Yani nüfusun %15,5’u. Bunların da Türk dili ve edebiyatı sınav başarısı %25 olduğuna göre çıkan sonuç şudur:

80 Milyonluk Türk Nüfusun ancak 15,5 x %25= 3 875 000 kişisi Türkçeyi ve dilbilgisini doğru kullanabiliyor.

Fazla söze gerek var mı?

Esen Kalın…

Mehmet ASAL